Foto van de week 30 januari 2023 - 5 februari
- lettergrootte lettergrootte verkleinen Lettergrootte verkleinen
Eric Ooink, PAROCHIEBEGRAAFPLAATS ENSCHEDESESTRAAT
BEGRAAFPLAATSEN IN DE GEMEENTE HAAKSBERGEN AFL. 6
Eric Ooink, 2022-10-20
De huidige begraafplaats aan de Enschedesestraat bestaat qua eigendom uit twee delen. Het rechter- en middendeel zijn eigendom van de gemeente Haaksbergen. Het betreft de oude gemeentelijke of algemene begraafplaats uit 1829, met een algemeen deel (links) en een r.-k. deel (midden). Hierover gingen de vorige afleveringen. Deze aflevering gaat over het linkerdeel, aan de kant van de moskee en Benninkstraat. Dit is de parochiebegraafplaats, die tegenwoordig eigendom is van de St. Franciscusparochie.
De Parochiebegraafplaats (geheel links, kant Benninkstraat)
In 1901 werd de begraafplaats van de Pancratiusparochie geopend. Het parochie-bestuur kon deze eigen begraafplaats aanleggen door een schenking van de ongehuwde Johanna W.C. Wiedenbroek (1824-1910). Het was tot 1958 de begraafplaats van de Pancratiuskerk. Na 1958 werden ook de parochianen van O.L.V. van Lourdes hier begraven. Op dit moment zijn hier zo’n kleine 1000 graven aanwezig. Als je de begraafplaats oploopt ‘komt je het rijke roomse leven tegemoet’. Aan de symboliek is duidelijk te zien dat het hier gaat om een katholieke dodenakker. Enkele voorbeelden van wat op grafstenen wordt aangetroffen:
XP = Jezus (eerste twee letters van de naam Jezus in Griekse hoofdletters; in latere tijden werden er de Latijnse uitdrukkingen Iesus Hominum Salvator [Jezus, redder van de mensheid] en In Hoc Signum [in dit teken] als betekenis aan toegekend). α en Ω (Alfa en Omega) = de eerste en laatste letter van het Griekse alfabet. God als het begin en het einde van alle dingen. R.I.P. = Requiescat in pace (moge hij / zij in vrede rusten).
INRI Ieusus Nazarenus Rex Iudeorum, Jezus van Nazaret koning der Joden
calvarie
Een monumentale calvarie-uiting ontbreekt vreemd genoeg. Alleen op het jongere gedeelte, helemaal achteraan, staat een simpel houten calvariekruis. Aangezien de priestergraven zich in een rij halverwege de begraafplaats bevinden zal het huidige houten kruis wel een voorganger hebben gehad die bij de priestergraven heeft gestaan. De begraafplaats kende een klassenverdeling, afhankelijke van de sociale ladder waarop de overledene zich begaf. Zo liggen aan de linkerkant, achter de priestergraven veel ondernemers bij elkaar begraven.
niet in Haaksbergen
Bijzondere graven
Pastoor Groenhage
De eerste priester die op de parochiebegraafplaats werd begraven was pastoor Groenhage. Hij overleed in 1911 en kennelijk was er toen nog geen ruimte voor priesters gereserveerd. Zijn graf ligt halverwege, aan de rechterkant van de begraafplaats en dan tegen de heg. Groenhage, pastoor van Haaksbergen vanaf 1902, was de oprichter van de Haaksbergse processie naar Kevelaer.
Horecafamilies
-grafmonument echtpaar F.R.C. Eijsink en A.M.G. Westerman van hotel de Moriaan op de hoek van de Spoorstraat en Blankenburgerstraat, overleden respectievelijk in 1913 en 1908.
- Mevrouw Kempkes. Het graf van Lida Kempkes-Smits (1907-1984). Zij runde met haar man een horlogerie aan de Blankenburgerstraat en ontving voor haar verzetsdaden tijdens de Tweede Wereldoorlog meerdere internationale onderscheidingen.
- de graven van de familie Eijsink-ter Braak van Hotel de Wed. Eijsink aan de Spoorstraat en de familie Ottink-Oldenkotte van café/bakkerij Ottink aan de Molenstraat.
Eerste Wereldoorlog
Ook te Haaksbergen vielen na de Eerste Wereldoorlog slachtoffers door de Spaanse griep. Op de parochiebegraafplaats is hiervan nog een stille getuige te vinden, namelijk het grafmonument van de jonge gebroeders Asbreuk van het erve Leferink II te Eppenzolder (nu parochie St. Isidorushoeve), die beiden in februari 1919 stierven. Vanwege de geschiedenis en de zeldzaamheid anno 2022 hoort dit grafteken op de monumentenlijst thuis.
De piëta van Bouhuis
Het mooiste en grootste grafmonument is dat van de familie Bouhuis-Steggink. Johan Bouhuis was molenaar en kort na 1900 de eerste stroomleverancier in Haaksbergen. De zaak was gevestigd op de hoek van de Blankenburg en Blankenburgerstraat (nu parkeerplaats). In het graf liggen acht familieleden Bouhuis begraven. Johan Bouhuis zelf in 1926, zijn vrouw in 1915. Het grafmonument kent een kleine overdekte kapel met daarin een beeld van een piëta, een afbeelding van de dode Christus vergezeld door Maria (moeder van smarten). Deze verbeeldingen waren veelal geïnspireerd op het beroemde beeldhouwwerk van Michelangelo uit 1499 in de Sint Pieter in Rome.
Oorlogsgraven
Centraal graf bombardementsslachtoffers
De gemeente Haaksbergen kent zeker 115 oorlogsslachters. Op 24 maart 1945 werd ons dorp getroffen door een geallieerd bombardement. Hierbij kwamen 57 mensen om het leven.
Op de parochiebegraafplaats werd een speciale ruimte ingericht voor de (katholieke) slachtoffers. Centraal is een natuurstenen kruis geplaatst. Vooraan een herdenkingssteen met de tekst: “De parochie aan hare slachtoffers van het oorlogsgeweld”. Hier liggen echter maar 23 van de 57 slachtoffers van 24 maart begraven, waaronder burgemeester Jhr. Von Heyden.
Elders op de parochiebegraafplaats liggen acht personen afzonderlijk en bij hun familie begraven. Op het algemeen deel liggen 18 bombardementsslachtoffers. Daarnaast zijn acht personen elders begraven. Tijdens de bevrijding kwamen op 2 april de zusjes Jo en Wilhelmien Westendorp om het leven en op 7 april de onderwijzer Theo Bolmer. Ook zij liggen bij de bombardementsslachtoffers begraven.
Consulgraven
Op de parochiebegraafplaats liggen twee consulgraven, die onder toezicht van de Oorlogsgravenstichting vallen. Dit zijn de graven van twee gedeporteerden. Het gaat hier om de graven van Johannes M. Broekhuis en Theo van Drunen. Van Drunen overleed in 1944 in Duisburg en lag aanvankelijk ook daar begraven. Sinds 1951 rust zijn lichaam vooraan op de parochiebegraafplaats. Zijn graf kent een typisch wit grafmonument van de oorlogsgravenstichting met tekst: “Gevallen voor het vaderland”. Broekhuis stierf in 1944 in het ziekenhuis van Strausberg (Brandenburg) en werd na de oorlog bij de bombardementsslachtoffers begraven.
Voortuin parochiebegraafplaats
Monument ongedoopte kinderen
Tot zo’n 50 jaar geleden mochten doodgeboren kinderen of kinderen die na de geboorte overleden zonder gedoopt te zijn van de katholieke kerk geen plaats krijgen op gewijde grond. Datzelfde overkwam ook personen die zelf een einde aan hun leven hadden gemaakt. “Achter of voor de heg” werden ze begraven. Zonder gedenkteken, zonder naam………., zelfs in de grafadministratie kwamen hun namen niet voor. Dat heeft de ouders, broertjes, zusjes en andere familie ontzettend veel pijn en verdriet gedaan. In Haaksbergen werden deze overledenen in de voortuin van de begraafplaats begraven.
Met name na 2000 kwam er in Nederland, maar eigenlijk in heel katholiek Europa aandacht voor dit thema en op bijna alle begraafplaatsen en kerkhoven werd een monument ter nagedachtenis aan deze ongedoopte kinderen geplaatst. In Haaksbergen gebeurde dat in 2007. Het oude toegangshek (een gemeentelijke monument) uit vermoedelijk de 19eeeuw was aan een opknapbeurt toe. Men besloot dit hekwerk te restaureren en enkele meters naar voren te plaatsen. De twee poorten staan sindsdien op een kier. Hiertussen werd een metalen bordje bevestigd met de tekst: “Want het koninkrijk van God behoort toe aan wie is zoals zij. Ter herinnering aan het kind voor wie de poort altijd open staat”. Kardinaal Simonis (1931-2020), de aartsbisschop van Utrecht, zegende het monument op Bevrijdingsdag 2007 in.
Symboliek toegangshek
Het gietijzeren toegangshek zou volgens de monumentenbeschrijving vervaardigd zijn door de firma L.I. Enthoven en Co. te ’s-Gravenhage en uit de tweede helft van de vorige dateren. Het heeft dan mogelijk ooit bij de ingang van het r.-k.-gedeelte van de gemeente gestaan. Het hek zit vol dodensymboliek.
Op de metalen hekpijlers, van beneden naar boven:
-Toorts: omgekeerde (brandende) fakkel, symbool van het gedoofde leven en attribuut van de dood.
-Twee zeisen die elkaar kruisen met in het midden een slang. Zeis: attribuut van de Griekse God Chronos, hetgeen tijd betekent. Slang: symbool van leven en dood, gif en genezing. aanduiding van de eeuwigheid.
-Zandloper: met aan weerszijden een adelaars- en een vleermuisvleugel (duivenvleugels; vervlogen tijd). Geeft de overgang van de dag naar de nacht aan. De verlopen tijd. Een zandloper kan omgekeerd worden: terug naar de oorsprong.
-Helemaal bovenaan de kelk: r.-k, symbool christelijke religie.
-De poorten bestaan uit hekspijlen met aan het uiteinde een drietand of lelie. Dit staat voor geloof, hoop en liefde.
Heilig Hartbeeld
Van 1911 tot zijn overlijden in 1941 voerde Antonius Wienholts de herdersstaf over de parochie in Haaksbergen. In 1940 werd hij 80 jaar. Bij die gelegenheid schonk hij een H. Hartbeeld, een standbeeld dat is gewijd aan het Heilig Hart van Jezus, dat werd geplaatst in de voortuin van de parochiebegraafplaats. Pastoor Wienholts werd hij op 12 december 1941 aan de voet van dit beeld begraven.
Bronnen bij deel 6:
Archieven
-Gemeentearchief Haaksbergen
-Historisch Centrum Haaksbergen: Archief Pancratiusparochie.
-Eigen archief: foto’s en notities (graf)monumenten diverse begraafplaatsen
Literatuur
Asbroek, W.E. ten, e.a., Historie van Haaksbergen deel III(Haaksbergen 1978)
Schilderman, A.J., Chonologisch overzicht van de historie van de Parochie van de H. Pancratius en haar bedehuis te Haaksbergen, in de loop der eeuwen(Haaksbergen 1969)
Stichting Dodenakkers, Canon van het Nederlands funerair erfgoed; begraven /begraafplaatsen (Amsterdam 2020)
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Foto('s) afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen