SITE DOORZOEKEN MET GOOGLE SEARCH

2023 Foto's

Foto van de week 16 - 22 januari 2023

GEMEENTELIJKE (OUDE) BEGRAAFPLAATS ENSCHEDESESTRAAT
DEEL 1: ALGEMEEN DEEL (RECHTS).
BEGRAAFPLAATSEN IN DE GEMEENTE HAAKSBERGEN AFL. 4
Eric Ooink, 2022-09-25

De oude gemeentelijke (en algemene) begraafplaats aan de Enschedesestraat dateert uit 1829. De start kende wat strubbelingen over de grondaankoop, die hebben geleid tot het ontstaan van de Particuliere Begraafplaats aan de Spoorstraat, waarover in de afleveringen 1 en 3 het nodige is geschreven.

Inleiding
In 1830 lag de nieuwe begraafplaats aan de Enschedesestraat aan de rand van het dorp. De huidige begraafplaats bestaat qua eigendom uit twee delen. Het linker en jongste deel is de parochiebegraafplaats, tegenwoordig eigendom van de St. Franciscusparochie. Het midden- en rechterdeel is eigendom van de gemeente Haaksbergen.
Deze aflevering gaat over het rechter deel dat we kennen als het algemene deel. De volgende aflevering (nr. 5) gaat over het middendeel, namelijk het r.-k. deel van de gemeente en aflevering 6 zal gaan over de parochiebegraafplaats.
Het stuk grond waarop de gemeentelijke begraafplaats is aangelegd had de naam ‘De Hoge Weide’. Het was 7090 m2 groot en het terrein was voorzien van “een poort en brug ter invaart en ter opdraging van lijken en aan weerszijden bezet met een doornenhaag”.

Dodenhuisje
De gemeentelijke begraafplaats bestaat uit twee delen, die van elkaar zijn gescheiden door een haag. Het linkerdeel is gewijd en bestemd voor de rooms katholieken terwijl het rechterdeel voor de protestanten was bestemd, waar tevens mensen die tot geen enkele kerkgenootschap behoorden konden worden begraven. Dit laatste deel wordt daarom ook het algemene deel genoemd. Achteraan staat precies op de scheiding van deze twee delen het doden- of lijkenhuisje, met aan weerszijden een deur, zodat de katholieken en de niet-katholieken niet door dezelfde deur hoefden…

Het huisje, dat nu een gemeentelijk monument is, werd in 1873 gebouwd in neo-gotische stijl door aannemer Langezaal. Tegenwoordig herbergt het een klein ‘museum’ over de vroegere begraafgebruiken in Haaksbergen. Een enkele keer per jaar is het voor bezoekers geopend. Daarnaast wordt het gebouwtje gebruikt als ‘kantine’ voor de vrijwilligers van de parochiebegraafplaats, die op de vaste donderdagochtend onderhoudswerkzaamheden verrichten. Helemaal links ligt de r.-k. begraafplaats of parochiebegraafplaats uit 1901, die het parochiebestuur van de St. Pancratius kon aanleggen door een schenking van de ongehuwde Johanna W.C. Wiedenbroek (1824-1910).

Overgang naar nieuwe begraafplaats
Begin jaren ’60 van de 20eeuw begon er een tekort aan begraafruimte te ontstaan en werd er nagedacht over de realisatie van een nieuwe begraafplaats. In 1965 stelde de Gemeenteraad van Haaksbergen een Bestemmingsplan Buitengebied vast, waarin een begraafplaats aan de Buurserstraat was opgenomen. In de jaren die volgden werden de benodigde gronden wel aangekocht, maar men besloot voorlopig nog niet over te gaan naar deze nieuwe begraafplaats. Om ruimte te creëren waren, zowel op het parochiedeel als op het r.-k. deel van de gemeente, (helaas) vele rijen met oude graven geruimd.
Na 1980 begon de begraafplaats aan de Enschedesestraat wederom vol te raken. Door ruimtegebrek en door problemen met de waterhuishouding besloot men op advies van de Inspectie Volksgezondheid en Milieuhygiëne om de oude begraafplaats in 1985 te sluiten en een nieuwe in gebruik te nemen. De begraafplaats op de Enschedesestraat is overigens niet officieel gesloten. Nieuwe grafrechten werden vanaf 1985 niet meer uitgegeven, maar bestaande werden gerespecteerd. Sinds de ingebruikname van begraafplaats Het Waarveld in 1985 wordt op de oude begraafplaats nog slechts sporadisch begraven, voor zover er nog rechten bestaan en de grondwaterstand het toestaat. In 2020 werd de (tot nu toe) laatste persoon op de oude parochiebegraafplaats ter aarde werd besteld.
In 1985 was het algemene deel (het meest rechter deel) echter al nauwelijks meer in gebruik aangezien de Hervormde Gemeente vanaf 1947 de beschikking heeft over een eigen begraafplaats aan de Buurserstraat. Het rechterdeel deed na 1947 alleen nog dienst als algemene begraafplaats voor mensen die niet tot een kerkgenootschap behoorden. In 1985 werd ook een algemeen deel op ‘Het Waarveld’ in gebruik genomen.

Gemeentelijke begraafplaats: algemeen deel (rechts)
Dit deel van de begraafplaats onderging in 2012-13 een opknapbeurt, naar aanleiding van een initiatief van een ondernemer om de begraafplaats om te vormen tot en in gebruik te nemen als Herdenkingspark. Dit was toen een nieuwe ontwikkeling, waarbij bomen worden geplant voor overleden dierbaren. Het laatste is hier tot nu toe niet tot ontwikkeling gekomen. In ieder geval kwam er wel geld voor het opknappen en omvormen van dit deel van de begraafplaats, dat in loop der tijd behoorlijk in verval was geraakt. Begonnen is met het maken van een inventarisatie van bijzondere grafmonumenten. Daarnaast werden alle graven van personen die als oorlogsslachtoffer bekend staan gemarkeerd. De randvoorwaarde was dat deze graven behouden moesten blijven. Er lagen 225 zichtbare graven, waarvan 70 zonder grafmonument. De graven met de belangrijkste cultuurhistorische waarden, inclusief de oorlogsgraven zijn behouden (totaal 45 graven). Van de overige 110 graftekens zijn er 60 behouden en aan de zijkant herplaatst. De stoffelijke resten van de 180 geruimde graven zijn herbegraven in een verzamelgraf. Hierbij is een bord geplaatst met daarop alle namen van personen die begraven lagen in de geruimde graven, voor zover bekend, want door het ontbreken van een complete grafadministratie was het moeilijk de anonieme graven van een naam te voorzien. 
Momenteel kent de gemeente nieuw beleid voor de begraafplaatsen. Onderdeel hiervan is het Herdenkingspark aan de Enschedesestraat alsnog in kleine vorm operationeel te maken en tevens ruimte te maken voor een urnentuin met strooiveldje. Het bijzetten van urnen zal waarschijnlijk vanaf de zomer van 2023 mogelijk zijn.

Bijzondere graven
Oorlogsgraven
Op het algemene deel liggen zes Nederlandse oorlogsgraven, graven die onder de bescherming vallen van de Oorlogsgravenstichting. Het betreft de graven van vijf van de acht slachtoffers van de april-meistaking uit 1943 (W. Barends, B.H. Bos, J.H. Geuvers, G. J. Holterman en J. Oltwater) en het graf van verzetsstrijder J. Lottering, groepscommandant van de Binnenlandse Strijdkrachten.
Verder liggen hier 18 slachtoffers van het bombardement van 24 maart 1945 begraven. Aandoenlijk is het familiegraf Poelert, dat tijdens dat bombardement vijf slachtoffers telde. Twee graven verderop ligt moeder Poelert begraven. Zij moest haar man, schoonzoon, kleinzoon en twee zonen missen. Ook haar graf is behouden.


Houten graftekens
Het algemene deel kende voor 2012 nog enkele houten grafmonumenten (steles van eikenhout). Slechts één kon behouden blijven en is gerestaureerd. Het betreft het graf van de jong overleden Christina van Hummel-Heurneman, die in 1929 haar man, een zoontje van vijf en een dochtertje van vier jaar moest achterlaten. Verder zijn twee houten grafmonumenten (steles) zo origineel mogelijk nagemaakt, compleet met glasplaat voor het tekstgedeelte, en in de rij bij de herplaatste stenen gezet. Deze hebben inmiddels alweer een opknapbeurt nodig.


Alberts en Vincent
Bijzonder is ook het graf van notaris Jappe Alberts uit 1931. Het monument bestaat uit een afgebroken zuil als allegorie voor een plotseling en te vroeg of jong afgebroken leven. In 1899 overleed mevrouw Vincent-Ribbius, vrouw van burgemeester Vincent, op 47-jarige leeftijd in Haaksbergen. Haar graf kent een monument in de vorm van een obelisk. Het oudste graf op het algemene deel dateert uit 1865. Het gaat hier om het tweejarige dochtertje van burgemeester Gerrit ten Cate.


    Obeliskformige graf van mevrouw Vincent-Ribbius, de vrouw van burgemeester Vincent
              met daarachter het graf met afgebroken zuil van notaris Albers


Uit de Memoires van A.J. Leppink (1893-1986) blijkt hoe een begrafenis in 1902 plaatsvond op de algemene begraafplaats in Haaksbergen.
Arnold Leppink schreef het volgende over het overlijden van zijn vader G.J. Leppink in 1902 op 37-jarige leeftijd: “Op maandag 17 februari 1902 heeft zijn begrafenis plaatsgehad. Van ons huis aan de Molenstraat ging zijn laatste tocht naar de begraafplaats aan de Enschedesestraat. Niet per lijkwagen, zoals gebruikelijk was, doch de kist werd gedragen door de getouwbazen van de fabriek, die verzocht hadden zulks te mogen doen om op die manier hun zozeer gewaardeerde chef de laatste eer te bewijzen. Aan het hoofd van de enorme volgstoet moesten broer Egbert en ik als oudste van zijn vijf kinderen deze intens droeve tocht meemaken, onze arme moeder moest thuis achterblijven, omdat in die tijd het nog steeds gewoonte was, dat uitsluitend mannen de volgstoet naar de begraafplaats volgden. Na Egbert en mij volgde de naaste familie, in de eerste plaats vaders broers, onze ooms Hendrik, Jan en Willem en vervolgens die van moeder. Er waren vele honderden mensen gekomen om van hun belangstelling en medeleven te getuigen. De Heren Jordaan en Wisselink, firmanten van D. Jordaan & Zonen, zijn vele kennissen en relaties uit de zakenwereld, de burgerij en boerenstand van Haaksbergen, maar ook wat ik later het meest treffend vond, nagenoeg alle arbeiders van de fabriek, die toestemming gevraagd daartoe hun werk te mogen laten rusten. Zo’n werkonderbreking was toen wel zeer grote uitzondering. De werknemers hadden nog niets te vragen, laat staan te eisen.
De begrafenisstoet moet zo enorm groot geweest zijn, dat toen het hoofd ervan op de begraafplaats aangekomen was, de laatsten nog moesten vertrekken van ons huis aan de Molenstraat. De begraafplaats, men sprak toen nog kerkhof, was afgesloten door in mijn kinderogen zeer groot ijzeren hek, hetwelk toen we daar arriveerden eerst nog geopend moest worden. Dat ging, zo herinner ik me nog steeds, gepaard met zo’n akelig knarsend en schril geluid dat het me nu nog in de oren klinkt. De plechtigheid op de begraafplaats, het duurde al zo oneindig lang voordat alle mensen daar aangekomen waren, is verder geheel als in een waas aan mij voorbij gegaan. Ik was zonder twijfel te zeer onder de indruk en totaal versuft dit als kleine jongen al te moeten meemaken.”

Bronnen bij deel 4:
Archieven
-Gemeentearchief Haaksbergen
-Archief G.J. Leppink: Memoires A.J. Leppink (1893-1986)
-Eigen archief: foto’s en notities (graf)monumenten diverse begraafplaatsen
Literatuur
Asbroek, W.E. ten, e.a., Historie van Haaksbergen deel III(Haaksbergen 1978)
Stichting Dodenakkers, Canon van het Nederlands funerair erfgoed; begraven en begraafplaatsen (Amsterdam 2020)
___________________________________________________________________________________________________________________________________________
Foto('s) afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen

Laatst aangepast opzondag, 12 March 2023 21:05