Foto van de week 10 -16 oktober 2022

Eric Ooink
2021-07-18

Markt 8 - De Zon/Villa J.G. Jordaan/pand Grooters

Deze zeldzame foto van de villa Markt 8, die bij velen bekend is onder de naam ‘pand Grooters’, is omstreeks 1912 gemaakt. De voormalige fabrikantenvilla is tegenwoordig één van de meest markante panden in het dorpscentrum. Het in 1888 gebouwde pand is niet voor niets in 1997 opgenomen in het register van rijksmonumenten. De omschrijving hiervan is als volgt: “herenhuis in een eclectische bouwstijl, met Hollandse neo-renaissancistische en chaletstijl elementen. [uitleg: het bouwwerk bestaat uit een combinatie van elementen van verschillende historische stijlen of stromingen]. Oorspronkelijk was de woning symmetrisch. Rond 1910 is het rechterdeel met één verdieping verhoogd”.
Wat is de voorgeschiedenis van deze plek en wie was de bouwheer van deze fraaie fabrikantenvilla?

Herberg De Zon
Zo’n vier eeuwen terug werd op deze plaats een statige woning opgericht in opdracht van Hendrik Manten, die vervangend richter van Haaksbergen was. Eind 17e eeuw kwam het pand via Mechteld Manten, in 1672 gehuwd met Derk Waanders, in handen van de familie Waanders, die tot 1825 eigenaar bleef. In 1787 was het pand door de toenmalige eigenaar Steven Waanders voor f 800,- verkocht aan zijn neef, de winkelier Derk Waanders Gerritszoon (1746-1824). Deze Derk was een broer van de latere burgemeester van Haaksbergen, namelijk Willem Waanders (1739-1829). De familie Waanders was hier sinds de 17e eeuw bierbrouwer en herbergier. Het logement stond bekend onder de naam ‘De Zon’ en kende aanvankelijk geen donkere dagen. Toen Haaksbergen in 1811 een gemeente werd, was er geen gemeentehuis. Willem Waanders hield als burgemeester kantoor aan huis, maar huurde voor de toenmalige ambtenaren een aantal kamers in de herberg van zijn broer. Dat kon toen nog zonder aanbesteding. In herberg De Zon was tussen 1811 en 1830 het eerste gemeentekantoor van Haaksbergen gevestigd. Ondertussen was het logement in 1819 door Derk Waanders verkocht aan zijn neef Christiaan Waanders, de zoon van burgemeester Willem. Christiaan verkocht het pand in 1825 voor f 1421,- aan de kastelein Gerrit Morssinkhof die het logement onder de vertrouwde naam bleef voortzetten.

Belgische Opstand
Eind 1830 was herberg De Zon het toneel van relletjes, naar aanleiding van de Belgische Opstand. Het leger werd gemobiliseerd en dat hield in dat ook leden van de schutterij in Haaksbergen werden opgeroepen om ten strijde te trekken. Het enthousiasme daarvoor was niet groot. Samen met de collega’s uit Oldenzaal lieten de schutters hier hun onvrede blijken. De burgemeester (Schaepman) moest uiteindelijk grenscommiezen laten halen om de rust te herstellen.
Twee kinderen Morssinkhof hebben het logement voortgezet tot 1888. Deze ongehuwde broer en zus waren op leeftijd gekomen en verkochten ‘De Zon’ aan de jonge fabrikant Johannes Gijsbertus Jordaan. Begin 1888 werd de herberg gesloten. Er volgden twee publieke verkopen. Bij de eerste werd de inhoud van het logement verkocht met het biljart en diverse speeltafels. Enkele weken later werden de sloopmaterialen te koop aangeboden.

Bouw villa
Textielfabrikant J.G. Jordaan maakte gebruik van de diensten van de architect G. Beltman uit Enschede. Beltman is grotendeels verantwoordelijk voor het aanzien van de huidige villa die in 1888 werd gebouwd en halverwege 1889 werd betrokken. Blikvanger van het pand is de houten uitbouw aan de voorgevel. Dit zogenaamde risaliet (gevelvoorsprong) met zijn fraaie betimmeringen is onder een steekkap met sierspant geplaatst. Onder de steekkap bevindt zich een rond venster met een hexagram (zespuntige ster) en een bloemmotief. Dit hexagram dat sterk lijkt op een Davidster is er de oorzaak van dat toeristen/belangstellenden regelmatig de vraag stellen of het huis ook door een Joodse opdrachtgever is gebouwd. Welke bedoeling Jordaan hiermee heeft gehad blijft vooralsnog een raadsel. Mogelijk wilde hij in plaats van een Davidster het wapen van Haaksbergen in de gevel, maar dat is natuurlijk een pentagram (5-puntige ster).

Bouwheer J.G. Jordaan
Johannes Gijsbertus (Jan Gijsbert, Jan) Jordaan was in 1852 in Haaksbergen geboren als zoon van de fabrikant Hendrik Jordaan en Janna Willemina (Naatje) Smits. Zijn ouders woonden in het voormalige Wiedenbroekpand aan de Spoorstraat (waar nu Ter Stal is gevestigd). De textielfabriek van Jordaan werd omstreeks 1880 gerund door zijn vader en diens broers Willem en Frits Jordaan. De twee zonen van Hendrik, Jan Gijsbert en zijn jongere broer Derk, zouden de volgende generatie Jordaan als firmanten gaan vormen.
Jan Gijsbert werd naast zijn vader en ooms fabrikant en lid van de firma Jordaan & Zonen. Hij huwde op 32-jarige leeftijd in 1884 met de 27-jarige Anna Geertrui Schaars, geboren te Borculo. Het echtpaar Jordaan-Schaars woonde aanvankelijk in het pand Markt 5 (later vd Broek & Adolfs), dat stond tussen het oude gemeentehuis en ‘Het Witte Paard’, het stamhuis van de Jordaans in Haaksbergen. Nu bevindt zich de raadszaal op de plek van deze twee panden. Jan Gijsbert werd hier de trotse vader van twee zonen: Hendrik (Hen, 1885) en Derk Hendrik (Dick, 1887). Toen verderop herberg De Zon te koop kwam kon hij zijn droom verwezenlijken door midden in het centrum een fraaie woning te realiseren. De eerste steen van de villa werd gelegd op 8 september 1888 en vermeldt de namen van zijn zoontjes: H. Jordaan en D.H. Jordaan. In 1889 werd de villa door het gezin Jordaan betrokken. In juni 1891 werd het gezin uitgebreid met een dochter die de namen Anna Elizabeth kreeg. Haar roepnaam was Betsy. Nog geen jaar later overleed Jan Gijsbert plotseling op de jonge leeftijd van 39-jaar. Hij werd begraven op de Particuliere Begraafplaats aan de Spoorstraat. Zijn grafteken, een gebroken zuil, laat heden ten dage nog altijd zien dat zijn leven plotseling werd afgebroken. De vroege dood van deze Jordaantelg bracht de bedrijfsopvolging binnen de firma Jordaan in de problemen. Uiteindelijk werd besloten neef Jan Herman Wisselink, samen met Jan Gijsberts broer Derk, toe te laten tot de directie.

Weduwe Jordaan en kinderen
Anna Geertrui Jordaan-Schaars bleef met haar drie jonge kinderen voorlopig in de villa wonen. In de herfst van 1897 vertrok het gezin naar Deventer, waar de weduwe in 1900 hertrouwde met de sigarenfabrikant Hendrik Johan (Hans) Wijnveldt (1869-1949). Anna Geertrui overleed in 1912 op 55-jarige leeftijd. Geen van haar kinderen kreeg een carrière in de textiel. Oudste zoon Hendrik of Hen (1885-1927) werd directeur van een tabaksfabriek in Zwolle. Zijn broer Dick Jordaan (1887-1964) werd directeur van de handelsonderneming Roemar (koffiebrander en theehandel) in Zutphen. Dick was in zijn vrije tijd actief als redacteur voor Archief, orgaan van de Oudheidkundige Vereniging De Graafschap. Van 1950-1957 was hij ook voorzitter van de Oudheidkundige Vereniging De Graafschap en de H.W. Heuvelstichting. Hen en Dick waren beide gehuwd. Hun zus Betsy (1891-1977) overleed ongehuwd en zou uiteindelijk in haar geboorteplaats terugkeren. Zij vond haar laatste rustplaats aan de Spoorstraat.

Verkoop villa en nieuwe bewoners
De weduwe Jordaan-Schaars bleef tot 1910 eigenaresse van de villa aan de Markt. Het pand was van 1898 tot 1902 verhuurd aan gepensioneerd marineofficier (oud-zee-officier) Hajenius. In 1903 wordt notaris Anthony ten Cate de nieuwe huurder. Hij was de zoon van burgemeester Gerrit ten Cate (1820-1875). De notaris was in 1903 gehuwd met notarisdochter Nicola Agatha Maria de Lorraine Holling uit Delden. Zij werden aan de Markt de ouders van drie dochters, geboren in 1904, 1905 en 1908. Vermoedelijk staat de familie Ten Cate op de foto afgebeeld. Ten Cate kocht de villa in 1910 van de familie Jordaan en gelijk datzelfde jaar was hij ook de opdrachtgever van de uitbouw op de eerste verdieping aan de rechterkant van het huis. Ten Cate heeft hier niet lang van mogen genieten. Hij overleed in 1914 en werd op de algemene begraafplaats aan de Enschedesestraat ter aarde besteld.
De weduwe vertrok met haar dochters en liet Haaksbergen achter zich. De villa werd verkocht aan de Stoomzuivelfabriek Haaksbergen om te dienen als directeurswoning. De nieuwe bewoner werd de Fries Joghum Zuidema, die vanaf 1907 de eerste directeur van de Stoomzuivelfabriek was. Toen hij in 1938 een nieuwe woning betrok aan de Enschedesestraat, bij de nieuw gebouwde zuivelfabriek (nu de Biester), werd de villa opnieuw verkocht. De nieuwe eigenaar was de huisarts Gerhard Barend Grooters, die sinds 1933 in Haaksbergen werkzaam was. De familie Grooters bewoonde het pand, waarin ook de praktijk was gevestigd, tot 1970. Toen dokter Grooters in dat jaar afscheid nam als huisarts werd het huis verkocht aan zijn opvolger dokter D.H. Wentink. Daarna kwam het huis nog een paar keer in andere handen en was hier tot 2016 een kapsalon gevestigd. Hopelijk wordt er de komende tijd een passende functie gevonden voor dit fraaie en beeldbepalend pand aan de Markt.

Bronnen:

Historie van Haaksbergen, deel II en Aold Hoksebarge blz. 1034-1035.

Nederlands Patriciaat 1943 en Genealogie Jordaan.

Kadastrale Leggers en diverse krantenartikelen via Depher.

Foto's en tekst uit de serie bijdragen door Eric Ooink op de Facebookpagina Oud-Haaksbergen