Foto van de week 14 -20 maart 2022

OUDE KIEKJES UIT HET FAMILIEARCHIEF ELDERINK AFL. 7
door Eric Ooink Facebookpag. Oud-Haaksbergen 2021-11-07

FAMILIE VAN MAST OP ‘HAARMÖLLE’

Dit keer een jongere foto uit het Elderinkarchief. Omstreeks 1945, vermoedelijk kort na de bevrijding, poseerde een deel van de grote familie Van Mast voor de niendeur van boerderij Haarmölle in Buurse. Erve Haarmölle aan de Alsteedseweg 60, zo’n 250 meter van de Duitse grens, behoort tot de grootste en oudste erven van Buurse.
Waarom deze foto onderdeel is van het archief Elderink is onduidelijk. Boerderij Haarmölle is nooit eigendom van de Elderinks geweest. Wel hebben de Elderinks in 1834 bezit van de familie Van Mast gekocht, namelijk het erve Groot Buursink. De link tussen Elderink en Van Mast heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met de jacht, een gezamenlijke liefhebberij.

We zien van links naar rechts:
Hendrik Deeterink (1928-1983), Bertha van Mast (1923-1992), Hanna van Mast-Wolfering (1885-1947), Jan of Janny Deeterink (1933), Bernard van Mast (1880-1965) en Herman van Mast (1917-1991). Hendrik en Jan Deeterink zijn kleinzoons van Bernard en Hanna van Mast. Herman van Mast en Bertha Zwerink-van Mast zijn hun oom en tante en broer en zus van hun jong gestorven moeder Trui Hilderink-van Mast.

Renovatum 1808
Toen ik deze foto voor het eerst zag was ik vooral geïnteresseerd naar de tekst op de sluitsteen, bovenin de niendeurboog. Enkele jaren eerder op bezoek bij erve Haarmölle was de sluitsteen nog wel aanwezig, maar nauwelijks waar te nemen, aangezien de rails van een nieuwe schuifdeur, die in de plaats van de niendeur kwam, dit momenteel belemmert. De originele foto is klein en zelfs met loep is de inscriptie op de steen niet te lezen. Door de foto hoogwaardig te scannen is dit wel (redelijk) gelukt.

IHHM ALMM
RENOVATOM
1808 DEN 1 JUN

De steen is op 1 juni 1808 aangebracht, na een verbouwing/renovatie. Van wie zijn dan de initialen: IHHM en ALMM? Meestal zijn de letters links die van de man en rechts die van zijn vrouw. Bij de letters links heb ik overigens wel twijfels, maar de wens is hier de vader van de gedachte, dus lees ik het als IHHM.
Om naar de oplossing voor deze puzzel te komen is het handig te weten de bewoningsgeschiedenis op ‘Haarmölle’ te kennen. In 1808 werd de boerderij gerund door Jan Hendrik ter Huurne (1765-1831) en zijn vrouw Aleida Mölleman (ca. 1754-1828). Jan Hendrik was de tweede echtgenoot van de uit Alstätte afkomstige Aleida, die weduwe was van Herman Harmölle (1745-1786). Herman Harmölle was eerder gehuwd met Christina Roelvink of Roolvink (overleden in 1783) van erve de Roolver in Alstätte. Ter Huurne was geboren op erve Simbarg, iets verderop aan de Alsteedseweg, hoek Bosmatenweg. Toen hij door zijn huwelijk in 1787 de bouwman op ‘Haarmölle’ werd, werd hij zoals gebruikelijk Harmölle genoemd. Op de sluitsteen zijn dan ook de initialen van hem (Jan Hendrik HarMölle) en ALeida MölleMan geplaatst. Het huwelijk tussen Jan Hendrik en Aleida was kinderloos. Aleida had met Herman Harmölle twee kinderen: Christina (1784-1858) en beoogd erfopvolger Herman (1786-1806). Uit het eerste huwelijk van Herman Haarmölle met Christina Roolvink is alleen dochter Janna Harmölle (1781-1807) bekend. Janna huwde in 1800 met Theodoor of Derk van Mast (1772-1844) uit Vreden, de zoon van Jan Bernd Schulte van Mast, Zeller in Grosse Mast en Margaretha Lanting. Na Janna’s overlijden huwde Derk van Mast met haar halfzus Christina Harmölle. Inmiddels wordt erve Haarmölle door de 6e en 7e generatie Van Mast bewoond.

Hof te Haarmolen
De statige boerderij Haarmölle staat op een verhoging in het landschap, aan de zuidkant van de Alsteedseweg (vanaf dorp Buurse aan de rechterkant). Aan de noordkant van de weg bevindt zich de bedding van de Buurserbeek, waar het erf historisch gezien nauw mee verbonden is. De Hof te Haarmolen wordt genoemd in het goederenregister van Hendrik, graaf von Dale en heer van Diepenheim uit 1188. Het Huis Diepenheim was eigenaar van de boerderij en een watermolen, de Neder Haarmolen. De boerderij stond toen op een andere plek, namelijk aan de noordkant van de huidige Alsteedseweg en vlakbij de beek. Volgens het markeboek Buurse heeft de boerderij daar gestaan tot 1754. In het markeboek is het volgende opgetekend: “1754 Harmölle heeft een nieuwe woning gezet aan de kamp, gedeeltelijk op markegrond”. In dat jaar werd het oude huis bij de beek dus verlaten en werd een nieuw huis gezet op de huidige plaats.
In 1331 werden de heerlijkheid Diepenheim en de bijbehorende goederen verkocht aan de (vorst)bisschop van Utrecht. De Neder Haarmolen behoorde vanaf dat moment tot de domeingoederen van het bisdom Utrecht, dat tot 1528 een vorstendom binnen het Heilige Roomse Rijk was. In de 14e eeuw draaiden er in dit grensgebied aan de Buurserbeek/Alstätter Aa, vlak bij elkaar, twee watermolens. Naast de Neder Haarmolen was er 700 meter bovenstrooms aan Duitse zijde de Boven Haarmolen alias Haarmühle. Deze nog bestaande molen was destijds eigendom van de bisschop van Münster.
De Neder Haarmolen als watermolen in Buurse was in 1495 reeds verdwenen. De watermolen heeft gelegen achter de huidige boerderij De Fraach, Alsteedsweg 77. De ‘Molenkolk’ is na vele eeuwen nog bekend gebleven.

Horig
Haarmölle was een horig goed. Vanaf de Middeleeuwen tot de Franse tijd waren de bewoners van de boerderij dan ook horig. Dit was een rechtstoestand waarbij onvrije boeren gebonden waren aan de grond van hun heer. De horigheid kende in Twente een erg lang bestaan en is formeel met de komst van de Fransen in 1795 (vrijheid, gelijkheid en broederschap) afgeschaft. De afwikkeling zou nog enige jaren duren, zodat de horigheid uiteindelijk pas omstreeks 1840 was verdwenen. De horige boer had het bouw- en erfrecht (een soort eeuwigdurende erfpacht), de heer het eigendomsrecht. Die ‘heer’ was hier aanvankelijk de heer van Diepenheim en tussen 1331 en 1528 de bisschop van Utrecht. Vervolgens de Habsburgse vorsten keizer Karel V en zijn zoon koning Philips II van Spanje. Na de afzwering van Philips II was de ‘heer’ de provincie, officieel Ridderschap en Steden van Overijssel. Haarmölle was tot in de Franse tijd een provinciaal domeingoed. Toen Nederland een eenheidsstaat werd vervielen de Overijsselse domeingoederen aan het Rijk. In 1829 werd erve Haarmölle door het Rijk aan de bewoners verkocht. De familie Van Mast was eigenaar van het bouw- of erfrecht en kocht toen het eigendomsrecht van Rijksdomeinen, waarna de familie het erf in volle eigendom verkreeg.

Gezin van Mast-Wolfering
Gerhardus Bernardus Hermanus (Bernard) van Mast (1880-1965) alias Harmolln Bernard was de achterkleinzoon van Theodoor of Derk van Mast. Bernard huwde in 1905 te Alstätte met Johanna Catharina (Hanna) Wolfering (1885-1947). Hanna was geboren op het erve Haarmann bij de Haarmühle, de boerderij die we nu kennen als Landgasthof Haarmühle. Uit hun huwelijk zijn 15 kinderen geboren:

1. Trui van Mast (1907-1937). Huwde met Willem Deeterink alias Hel Willem, caféhouder en winkelier op ‘de Vogelzang’, Alsteedseweg 79. Zij zijn de ouders van Hendrik en Jan Deeterink op de foto. Na het vroege overlijden van hun moeder en door ziekte van hun vader werden zij samen met hun zus op ‘Haarmölle’ grootgebracht.
2. Hendrikus Hermanus van Mast (1908-1908).
3. Gerhard van Mast (1910-1966). Harmoln Gerrad was monteur en huwde met Dieka Hilderink alias Schoppen Dieka. Alsteedseweg 79, de Vogelzang.
4. Hanna van Mast (1911-1989). Zij huwde met Marinus Scholten alias Steenberg Marinus. Haaksbergerweg 17.
5. Bernard van Mast (1912-1991) alias Harmoll’n Beernd was landbouwer op erve Haarmölle. Hij bleef ongehuwd.
6. Agnes van Mast (1914-1995). Ook zij bleef ongehuwd en was op Haarmölle verantwoordelijk voor de huishouding.
7. Maria Catharina van Mast (1915-1917).
8. Herman van Mast (1917-1991). Herman was textielarbeider en bleef ongehuwd. Hij was inwonend op ‘Haarmölle’.
9. Hubert van Mast (1918-1955). Hij huwde met Johanna Hilderink alias Schoppen Anna. Zij woonden aanvankelijk op ‘de Vogelzang’ en later aan de Alsteedseweg 19 in het dorp. Hubert kwam in 1955 samen met Hubert ter Huurne (Hanebulten) door een verkeersongeval om het leven.
10. Alwies van Mast (1920-1996). Hij was aanvankelijk eigenaar van een loonbedrijf en later samen met Bernard landbouwer op erve Haarmölle. Gehuwd met Liesbeth Liesbroek (1929-1994) uit Lünten.
11. Mimi van Mast (1921-1976). Gehuwd met de aannemer Hendrik Wijlens (de Maaije). Geukerdijk 53 in De Veldmaat.
12. Bertha van Mast (1923-1992). Gehuwd met Gerard Zwerink. Alsteedseweg 21a.
13. Frits van Mast (1924-2006). Gehuwd met Käthe Hackfort. Esstraat Buurse.
14. Theresia Elisabeth van Mast (1928-1929).
15. Ida van Mast (1929-1995). Gehuwd met Gerard Mulder. Caféhouder op ‘de Kruisboer’, Alsteedseweg 23.

Bronnen:
-Historisch boerderij-onderzoek in het richterambt Haaksbergen (2015);
-artikel Overbeeke en Ten Asbroek over het erve Haarmölle.
- Familieboek van Mast en Scholte van Mast (Enschede 1971) en eigen genealogisch bestand.