Foto van de week 21-27 februari 2022

OUDE KIEKJES UIT HET FAMILIEARCHIEF ELDERINK AFL. 4
door Eric Ooink Facebookpag. Oud-Haaksbergen 15 oktober 2021

STADSE DAMES OP DE KIEVIT (circa 1900-1905)

Aan de Meijersgaardenweg 10 in Buurse staat verscholen tussen de bomen het boerderijtje de Kievit, dat op dit moment wordt gerenoveerd. De Kievit was sinds 1842 eigendom van de familie Elderink uit Enschede. Het boerderijtje werd verpacht. De eigenaren hadden tussen de huidige Meijersgaardenweg en de Buurserbeek een theehuisje laten bouwen, waar zij, net als op het Nijenhuis, graag verbleven. Rond 1900 was Herman Elderink (1830-1918) de eigenaar. Zijn dochters brachten de tijd graag door aan de beek en namen zo nu en dan vriendinnen en andere bekenden ‘uit de stad’ mee naar Buurse. Deze foto is hiervan het bewijs. Aan het begin van de 20e eeuw bevonden zich deze dames op de Kievit. Wie het zijn is niet bekend. De meest rechtse jongedame is waarschijnlijk één van de dochters Elderink, een zuster van Cato. De dames bevinden zich op een stukje heide dat toen nog tegenover de boerderij aanwezig was. Tussen de dames en de boerderij loopt de huidige Meijersgaardenweg. Rechts van de boerderij staat een klein rijtuig. Mogelijk zijn de dames hiermee naar Buurse vervoerd. Qua kleding moeten de vrouwen destijds een bron van gespreksstof zijn geweest in Buurse.

Het erve Westendorp en Luttike Westendorp alias De Meijer
De oorspronkelijke naam van ‘de Kievit’ is de Meijerinksbraak of kortweg de Braak. Deze benaming zegt iets over de oorsprong van het boerderijtje. Het is een afsplitsing van het oude erve de Meijer of Luttike Westendop. Dit erve De Meijer (ook wel Meijerink) bevindt zich aan de Porikweg 4. Luttike (Klein) Westendorp alias de Meijer en (Groot) Westendorp zijn beide erven die in de Middeleeuwen en voor het jaar 1000 zijn ontstaan. Beide erven waren toen eigendom van het Stift Vreden. In 1371 is (Groot) Westendorp verkocht aan de bewoners. Het erf is daarna opgesplitst in diverse kleinere boerderijen en deze staan allemaal aan de Porikweg. De boerderij Westendorp zelf is rond 1900 gesloopt. Het stond vlak achter ‘de Meijer’, ongeveer op de wegsplitsing naar Porikweg 6 (Sniederboer, deel Westendorp) en Porikweg 5 (de Muizeval, deel Westendorp). Luttike Westendorp alias De Meijer bleef tot 1806 (Franse tijd) eigendom van het Stift, dat als vrouwenklooster in die tijd werd opgegeven. Vanaf 1806 zijn de bewoners eigenaar van de boerderij.

Lijftocht
Dat (Groot) Westendorp is opgesplitst in diverse kleinere erven heeft alles te maken met de vroege overgang van grootgrondbezit naar particulier bezit (door de bewoners). Bij meerdere generaties kregen kinderen een erfdeel. Erve De Meijer kende voor 1806 maar één afsplitsing en dat is de Meijers Lijftocht alias het Hag of de Hagboer, Meijersgaardenweg 12. Een lijftocht was oorspronkelijk een tot het hoofderf behorend boerderijtje, dienende als woning voor de oude generatie. Zodra de zoon zijn vader als boer op het erf opvolgde, trok de oude boer zich met zijn familie terug in een bij het erf gebouwde lijftocht. De ouders genoten daarin hun levensonderhoud (leeftocht, lijftucht). Zij hadden het recht op de opbrengst van 1/9 deel van het erf. De oude boer bleef dit recht als een levenslange verzorging houden voor zijn vrouw en hem zelf. Deze vorm van oudedagsvoorziening is eeuwenoud. Na het overlijden van beide ouders werd de lijftocht dikwijls verhuurd aan derden en werd het een wönnersplaats (huurboerderij). Bij de Volkstelling van 1748 werd Het Hag bewoond door ‘Jan te Rijt op ’t Hag en sijn soon en soons soon en een meyd’. Opvallend is dat de Meijers Lijftocht of de Hagboer voor een lijftocht ver van het hoofderf De Meijer afligt. Mogelijk is de boerderij voor 1832 verplaatst naar de huidige locatie.

De Kievit of Meijerinksbraak
De Meijerinksbraak of de Kievit is pas ontstaan nadat de bewoners van erve De Meijer, de familie Meijerink, zelf eigenaar waren geworden.
De Meijerinksbraak is gesticht op een stuk grond met de naam Braak, dat bij het erve De Meijer hoorde. De naam Braak of Broak wijst op gebroken of ontgonnen grond. Vaak betreft het een individualistische ontginning in bos of woeste grond. Een Braak is meestal als bouwland in gebruik (eigenlijk zijn het jongere vormen van een es). Meijerinksbraak is dus feitelijk een veldnaam: de Braak van het erve de Meijer.

Vogelnamen in Buurse
Waarom de Meijerinksbraak later De Kievit is gaan heten is een raadsel. Opvallend is dat Buurse drie boerderijen kent met een vogelnaam. Naast De Kievit zijn dat De Doeve (de Duif) aan de Duifweg en de Koekoek aan de Buurserstraat 208. Hoe deze namen in Buurse ontstaan zijn vertelt ons de overlevering: “De Doeve, de Koekoek en de Kiewit zouden in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), tegenwoordig veelal de Nederlandse Opstand genoemd, namen van voorposten zijn geweest voor de Staatse soldaten”. Een voorpost is een vooruitgeschoven militaire uitkijkpost, die als doel heeft om de troepen of een grenslijn of grenslinie op tijd te waarschuwen voor een vijandelijke (verrassings)aanval. Een voorpost kan bestaan uit een enkele militair of een kleine groep soldaten of troepen. Vermoedelijk dateren de namen van deze posten van na 1626. Toen de Staatsen in dat jaar Oldenzaal bezetten kwam heel Twente in Nederlandse handen. De Spanjaarden vormden vanuit Groenlo en het Munsterland nog steeds een bedreiging voor de Staten van Overijssel en daarom werd op de Braam een garnizoen of bewakingscorps gelegerd, de “Corps de Garde”. Een feit is dat de namen van deze mogelijk voormalige voorposten als erfnamen pas ruim na de Tachtigjarige Oorlog in gebruik zijn geraakt. Mogelijk was de naam de Kievit als veldnaam in gebruik voor het gebied tussen de huidige boerderij en de Langenbergweg (waartussen de Buurserbeek stroomt) en heeft de latere eigenaar, de familie Elderink, deze naam aan hun landgoed en boerderij gegeven.

Ontstaan boerderij De Kievit
De Meijerinksbraak of Kievit is ontstaan tussen 1806 en 1830 en werd gesticht door de eigenaar van het erve De Meijer. In 1813 huwde Gerrit Jan Meijerink van de Meijer met Joanna Onland. Mogelijk was hij de stichter. Door zijn vroege overlijden in 1815 hertrouwde Joanna kort hierna met Rutger Garvink uit Alstätte, die hierdoor de nieuwe boer op ‘de Meijer’ werd. Ook hij kan de stichter zijn geweest. Hij overleed in 1838. Zijn dochter huwde in 1839 met Antoni ter Huurne van het erve Groot Buursink. Zijn nazaten zijn tot op heden eigenaar en bewoners van erve De Meijer.
In 1842 werd De Meijerinksbraak of Kievit verkocht aan de familie Elderink. Rond 1900 was Herman Elderink de eigenaar en werd de boerderij verpacht aan de familie Leppink. Het gaat hier om echtpaar Jan Leppink (Doeven Jan, 1866-1955) en Dika Jaasink (1871-1960). Zij waren pachter van 1895 tot in 1931. Vanaf 1965 woonde hier de familie Ter Huurne-Laarman. De overige bewoners laat ik in één van de volgende afleveringen aan bod komen.

Bronnen:
-Historisch boerderij-onderzoek in het richterambt Haaksbergen (2015);
-Volkstellingen 1748 en 1830.
-Bevolkingsregisters en eigen genealogisch bestand.
-archief Elderink/familiearchief Jannink.