Foto van de week 30 september - 06 oktober 2019

ANSICHTEN afl. 60 Twentsche Bruidswagen

Deze briefkaart met een fraaie kleurenfoto van een bruidswagen uit Twente werd in juli 1917 in Tubbergen gepost voor “Mej. J. v.d. Brink, Gemeentehuis Barneveld”. De afzender was kort van stof en noteerde alleen zijn initialen, “O.J.”, waarmee de nodige inkt werd bespaard.

Een boerenbruiloft (‘n boernbrulfte) was vroeger voor de betrokken buurschap een gebeurtenis van het allergrootste gewicht. Het zat vol tradities. Eén van deze oude gebruiken was het versieren van de bruidswagen (de broedswage). De bruidswagen is volgens het Twents Woordenboek (Twents in Woord en Gebruik) van G.J.H. Dijkhuis uit Borne een versierde linnenwagen, waarmee de bruid feestelijk werd gehaald. Het versieren van zo’n bruidswagen en de paarden gebeurde door de buren, meestal de jongelui uit de buurt. Een bruidswagen werd veelal bespannen met twee paarden.

In Twente en de Gelderse Achterhoek was het gebruik van een ‘broedswage’ eigenlijk overal traditie, alleen waren de details her en der verschillend. Ook de betekenis van de ‘broedswage’ wordt verschillend uitgelegd. Het vaakst wordt beschreven dat de bruidswagen de dag voor het huwelijk werd ingezet om de bruid te halen. Als een meisje introuwde op de boerderij van haar schoonouders werd ze door de buren opgehaald. Niet alleen het ‘vrouwtje’ werd gehaald. Ook haar hele uitzet, waaronder het (bruids)bed en de ‘tuugkist’, werd meegenomen naar de boerderij waar ze introuwde.

De ‘broedswagen’ werd in bepaalde plaatsen ook ingezet op dag van de bruiloft om bruid en bruidegom van het ‘broedshoes’ (de boerderij van de bruid) naar het gemeentehuis en/of de kerk te rijden en weer terug. De eer het bruidspaar te mogen ‘varen’ was weggelegd voor de nöäste noaber of de boer die in de buurt ook de lijkwagen moest rijden, de zogenaamde ‘doonboer’. Van het gemeentehuis of de kerk ging het dan in een draf terug naar de boerderij waar het feest gevierd werd. Ook die draf op de terugweg was traditie. Onderweg naar de boerderij was de weg nogal eens afgezet door ‘nöäbers’ en moest er eerst een borreltje worden gedronken voordat de weg werd vrijgegeven.

D.J. van der Ven beschrijft in zijn boek ‘Met de goastok door Twente en Salland’ het volgende over de terugtocht van de ‘broedswagen’: “Om de paarden op de terugtocht hard te laten draven gaf men ze vroeger in Twente en de Geldersche Achterhoek wel in jenever gedrenkt roggebrood en het is begrijpelijk dat het met de broedswagen niet altijd even ‘veerdig’ ging”. Er zijn dan ook wel eens ongelukken gebeurd bij het rijden met bruidswagens.
Uit de overlevering is hierover het volgende verhaal uit Haaksbergen bekend: “Nog gaat er in de omgeving van Haaksbergen de sprake dat er eens een bruidswagen door het schichtig worden der paarden met bruidegom en bruid in razende vaart gereden is in de diepe kolk van Jonkman aan de Eibergersweg. Bijgelovige zielen hebben jaren later in het middernachtelijk uur het gekerm nog gehoord van de verdronken bruid en bruidegom”.
Zijn er mensen die dit verhaal kennen? ‘Jonkman’ is de boerderij waar tot voor kort de familie Waijerdink woonde, Eibergsestraat 240, achter het tankstation. Ooit was er op het erve ‘Jonkman’ een café gevestigd. Bekend is dat hier meer spannende zaken zijn voorgevallen en dit zijn niet alleen verhalen uit de overlevering.

Meer informatie over de boerenbruiloft in deze regio is te vinden in:
H.W. Heuvel, 'Oud-Achterhoeksch Boerenleven, het heele jaar rond';
G.J.H. Krosenbrink, ‘De achterhoek in grootvaders tijd’;
D.J. van der Ven, ‘Met de goastok door Twente en Salland, levende folklore 1916-1966’;
Bernard Weenink, ‘Herinneringen van een oude Saksische boer’.

Foto afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen