Foto van de week 27 mei - 02 juni 2019

ANSICHTEN afl. 42 Gezicht op Haaksbergen (Zeedijk/Akker)

In 1958 stuurde de familie Pellen dit “Gezicht op Haaksbergen”, naar Th. G. Willemars in Utrecht. De kaart is uitgegeven door Huis in ’t Veld’s Boekhandel aan de Spoorstraat. We kijken hier vanuit De Akker tegen de achterzijde van de woningen aan de Zeedijk. Dit is een stukje ‘oud Haaksbergen’, dat hier een begrenzing vormde. De huizen aan de noordkant van de Zeedijk (nu busstation) lagen in het dorp Haaksbergen. De huizen aan de zuidkant (kant de Akker) werden vroeger niet tot het dorp gerekend, maar stonden in de buurschap Honesch.

De voorliggende landbouwgrond (de Akker) hoorde ooit bij de Hof te Haaksbergen. Op grond van deze Hof is het dorp Haaksbergen ontstaan. Ook de Pancratiuskerk, de kerk van het middeleeuwse kerspel Haaksbergen, is gebouwd op grond van de Hof. De Hof Haaksbergen was oorspronkelijk een functionele hof van de heren van Ahaus. De hof gold als stapelplaats voor de heer. Hier werden voor de heren van Ahaus de pachten van hun boerderijen en grondbezit, vroeger veelal in natura, ontvangen. Een stapelplaats was nodig als niet alle bezittingen van de heer in de directe omgeving lagen, maar op afstand waar een cluster van erven was gelegen. Omstreeks 1300 waren 75% van de toen aanwezige erven, in het gebied dat nu de gemeente Haaksbergen is, eigendom van de heren van Diepenheim en Ahaus, twee adellijke huizen/families die aan elkaar verwant waren.

Aan de Hof te Haaksbergen was tevens het erfmarkerichterschap van de marke Haaksbergen en Honesch verbonden. De eigenaar van de Hof of zijn vertegenwoordiger zat de markevergadering of holtink voor. De familie Von Ahaus had in de 13e eeuw aan de andere kant van het dorp het huis Blanckenborgh (kasteel de Blankenborg) laten bouwen, waarna dit huis voor hen belangrijk was geworden dan de Hof. De Hof te Haaksbergen is tot 1406 eigendom van de heren van Ahaus gebleven. In 1449 werden zowel de Blankenborg als de Hof te Haaksbergen met alle onderhorige erven verkocht aan de bisschop van Utrecht, die toen als vorstbisschop landsheer van Overijssel was. Hiermee werden de goederen domeinbezit. De boerderij Hof Haaksbergen is vervolgens ergens tussen 1499 en 1548 verdwenen, waarna de gronden perceelsgewijs werden verpacht. In de Franse tijd werden de percelen landbouwgrond, die ooit tot de Hof Haaksbergen behoorden, door de domeinen verkocht. Dit gebeurde in de jaren 1796 en 1802. Veel gronden werden aangekocht door Herman Meijerink (Horstman), waaronder een groot deel van de landbouwgrond dat op de foto zichtbaar is.

Tussen de huidige Rondweg en Zeedijk droegen de landbouwpercelen veldnamen die duidelijk verwijzen naar hun oorsprong: Hofakkers, Hofes, Hoflanden en Hofgaarden. Kort na 1960 werd hier woningbouw gerealiseerd en zagen De Akker, Marijkestraat en Margrietstraat het levenslicht.

De naam Zeedijk komt voor het eerst rond 1780 voor in de gerichtsprotocollen van Haaksbergen. Wat deze vreemde naam betekent blijft gissen. Is het een verbastering van Zuiddijk, omdat hij naar de “Sudwick” van de Honesch voerde? “Sudwick” als tegenstelling van “Nortwick”, voor het noordelijk deel van de es van Honesch. De naam Sudwick of Zuidwijk wordt overigens nergens in stukken vermeld. Zeker is dat de Haaksbergse Zeedijk tot ongeveer 1780 Upslach, Usslach of Toeslag genoemd werd, wat wijst op aangegraven grond. Op de eerste kadasterkaart van Haaksbergen uit 1832 staat de naam Zeedijk overigens op een hele andere locatie vermeld. Het Kadaster heeft de naam opgetekend bij de percelen gelegen tussen de huidige Morsinkhofweg en Klaashuisstraat, ten zuiden van het Spanbedde.

De gebouwen op de foto
De foto laat drie kerken zien. Behalve de Pancratius en de N.H.-kerk zien we helemaal links de voormalige Gereformeerde kerk, ook wel het ‘kerkje van Ten Hoopen’ of ‘het fiene karkske’.
Deze kerk werd in 1899 aan de Zeedijk gebouwd, waarbij textielfabrikant A.J.P. ten Hoopen een belangrijk rol heeft gespeeld. Het kerkje aan de Zeedijk bood plaats aan zo’n 60 personen en behield zijn oorspronkelijke functie tot in het najaar van 1954 toen het nieuwe kerkje aan de Enschedesestraat (Maranathakerk) in gebruik werd genomen. Het oude kerkje kreeg daarna nog enige jaren een horecafunctie (Snackbar Anja).

Rechts van het kerkje het pand van de familie Dijkhuis. Dit is het hoge huis met de donkere boom in de tuin. Op deze plek, op voormalige hofgrond, stond eind 18e eeuw al een huis, dat in 1830 was gesplitst in twee woningen. Voor 1900 werden beide woningen weer samengevoegd. Na 1900 woonde hier de familie Heemink-Groothuis (de Kok). In 1935 werd het pand verkocht aan manufacturier Christiaan Dijkhuis uit de Spoorstraat. Een jaar later liet hij het huidige pand bouwen, bestaande uit twee woningen, Zeedijk 31 en 33. Nummer 31 was bestemd voor zijn zoon de musicus Dinant Dijkhuis (1910-1976). Het andere huis voor zijn zoon Alfons Dijkhuis (1920-1989), textieltechnieker. Aanvankelijk woonde hier vanaf de bouw de onderwijzer G.W.J. Schepers, hoofd van de openbare school te Honesch.

Ook de woningen (of hun voorgangers) rechts van het pand van Dijkhuis waren in 1832 reeds aanwezig. Op de plek van het lage witte pand met dakkapel stond begin 18e eeuw al een woning. Na 1940 woonden hier de families Waanders/Olthof (links) en Weeink & Middelhuis. De woning is kort na 1960 gesloopt. Hier bevindt zich nu ongeveer het busstation.
De woning rechts hiervan (met de voorgevel richting de Akker) is de woning van de familie Ordelmans. Hierachter is een stuk gevel van de R.K. jongensschool te zien. Achter de meest rechtse woningen is nog het torentje van deze school te zien. Deze school was in 1919 gebouwd als dependance van de school op de Markt. In 1923 werd de school aan het R.K. kerkbestuur overgedragen.

De meest rechtse woningen zijn lastig ter herkennen. In deze hoek aan de Zeedijk hebben na 1940 de volgende families gewoond: Wilens (Hoaze), Hannink, Mentink, Busschers en Wientjes.
Voor het gemak heb ik hieronder dezelfde foto met nummering geplaatst. Behalve de woning van de familie Wientjes (Zeedijk 9-11) zijn de andere woningen kort na 1960 gesloopt.